SONNET 66
Bài sonnet 66 trong tập 154 bài thơ sonnet của Shakespeare có thể coi là bài thơ nổi tiếng nhất trong giai đoạn hậu kỳ Phục hưng ở nước Anh. Người ta cho rằng nó được sáng tác vào năm 1595, đến năm 1609 thì được xuất bản. Nghĩa là bài thơ đồng hành cùng nhân loại đã 420 năm.
Bài thơ làm người đọc liên tưởng đến tâm trạng của Hamlet trong độc thoại nổi tiếng "to be or not to be" (Hamlet, IIII, 1): cùng là suy ngẫm mệt mỏi về vấn đề đời không đáng sống, chết nên chăng...
Bài thơ phá vỡ nguyên tắc chung của thể thơ sonnet 14 câu thông thường. Nó khác biệt ngay cả với chính những bài sonnet khác của Shakespeare, chứ không phải chỉ là khác với thể thơ sonnet niêm luật rõ ràng từ thời Petrarca.
Bài thơ của Shakespeare được cấu thành từ 2 phần: phần đầu gồm 12 câu thơ với 10 lần lặp "and", phần sau là 2 câu cuối 13 - 14. Câu đầu và câu 13 lặp lại nửa đầu, nửa sau cũng tương đồng về cấu trúc, ngữ nghĩa.
Phần đầu bài thơ đanh thép như ném sắt chặt đinh, rát như roi quất. Phần sau lại đậm tâm sự trữ tình như một tiếng thở dài, một lời thanh minh với người, tự nhủ chính mình...
Bài thơ được triển khai như vận động từ xúc cảm "mệt mỏi", suy nghĩ về "cái chết dịu lòng", đến với ý thức không để "tình yêu của tôi đơn chiếc" trên cõi đời ô trọc. Chính tình yêu giữ "tôi" lại với cuộc sống.
Tôi nhớ đến bản dịch của Thái Bá Tân đọc đã lâu, nghĩ đến một số chỗ chưa thật sát trong bản dịch, đặc biệt là đại từ nhân xưng ở hai câu cuối...
Tôi liên tưởng tới Hamlet và suy ngẫm của nhân vật về việc ý thức có thể làm thui chột hành động, làm cho chúng ta trở thành những kẻ hèn nhát: "Conscience does make Cowards of us all". Hamlet không thể cứ thế mà xông vào cối xay gió như Don Quijote khi anh ta chưa vững tin rằng mình chắc chắn đủ sức chiến thắng "những gã khổng lồ với cánh tay vươn dài muôn dặm". Hamlet muốn phanh phui cái ác, kể cả từ bên trong mình, ra thanh thiên bạch nhật. Nhưng Hamlet hoài nghi khả năng tiêu diệt cái ác quá khủng khiếp trên đời và trong chính mình. Hamlet mệt mỏi. Hamlet chỉ trả đòn mà chẳng thể chủ động ra tay. Hamlet ngã xuống cũng vẫn chỉ là kẻ khát khao khắc chế con người suy tưởng do dự ở trong mình để trở thành con người hành động quyết đoán.
Song hành động nhiệt thành, không do dự, không suy tính, kiểu Don Quijote có đủ sức "dẹp yên mọi sự bất bằng" trên mặt đất này hay chỉ chuốc lấy cười chê, sỉ nhục và những trận đòn thù?
Ta hiểu con người và thế giới ta đang sống chưa thực sự TỐT - ĐẸP như vẫn hằng mong. Có lẽ, theo nhận định của Don Quijote, tất cả đã "bị phù phép" bởi "những gã pháp sư, những tên khổng lồ" quá mạnh bởi sự TẦM THƯỜNG đểu giả. Làm thế nào để "giải phù phép" cho con người và thế giới, chiến thắng và "quét sạch" cái ác khỏi thế gian này?
Don Quijote bị lăng nhục, Hamlet phải chết... cũng là để tìm lời giải đáp cho câu hỏi đầy thách thức ấy?..
Sonnet 66
- William Shakespeare -
Tired with all these, for restful death I cry,
As, to behold desert a beggar born,
And needy nothing trimm'd in jollity,
And purest faith unhappily forsworn,
And gilded honour shamefully misplaced,
And maiden virtue rudely strumpeted,
And right perfection wrongfully disgraced,
And strength by limping sway disabled,
And art made tongue-tied by authority,
And folly doctor-like controlling skill,
And simple truth miscall'd simplicity,
And captive good attending captain ill:
Tired with all these, from these would I be gone,
Save that, to die, I leave my love alone.
Quá mỏi mệt, anh cầu mong cái chết,
Vì thấy dân phải sống kiếp ăn mày,
Và cái tốt bị xem thường, khinh miệt,
Và cái tồi, đời quí trọng, khen hay,
Và niềm tin bị đạp chà, lừa dối,
Và gái ngoan cam chịu nhục suốt đời,
Và kẻ mạnh trước kẻ hèn uốn gối,
Và bao lần danh dự hóa trò chơi,
Và nghệ thuật bị chính quyền khóa miệng,
Và người ngay nô lệ kẻ côn đồ,
Và thằng dốt chê người tài lên tiếng,
Và thật thà bị chế giễu ngây ngô...
Anh muốn chết, thoát những điều thấy đó,
Nhưng không nỡ để mình em đau khổ
(Thái Bá Tân dịch)
Зову я смерть. Мне видеть невтерпёж
Достоинство, что просит подаянья,
Над простотой глумящуюся ложь,
Ничтожество в роскошном одеянье,
И совершенству ложный приговор,
И девственность, поруганную грубо,
И неуместной почести позор,
И мощь в плену у немощи беззубой,
И прямоту, что глупостью слывет,
И глупость в маске мудреца, пророка,
И вдохновения зажатый рот,
И праведность на службе у порока.
Все мерзостно, что вижу я вокруг...
Но как тебя покинуть, милый друг?!
(Перевод С. Маршака)
Измучась всем, я умереть хочу.
Тоска смотреть, как мается бедняк,
И как шутя живётся богачу,
И доверять, и попадать впросак,
И наблюдать, как наглость лезет в свет,
И честь девичья катится ко дну,
И знать, что ходу совершенствам нет,
И видеть мощь у немощи в плену,
И вспоминать, что мысли замкнут рот,
И разум сносит глупости хулу,
И прямодушье простотой слывёт,
И доброта прислуживает злу.
Измучась всем, не стал бы жить и дня,
Да другу трудно будет без меня.
(Перевод Б. Пастернака)
