NHỮNG BÍ ẨN CỦA TUỔI THƠ

 

Nhà thơ Evghenhi Aleksandrovich Evtushenko (theo họ cha là Gangnus) sinh năm 1932 (trên giấy tờ là năm 1933) tại thị trấn Zima thuộc vùng Irkut (LB Nga). Evtushenko thuộc thế hệ “thơ trẻ những năm 60” với khuynh hướng “thơ tuyên ngôn”, “thơ trình diễn” theo kiểu “tiếng vang”. Evtushenko là tác giả của tuyên ngôn thơ nổi tiếng “Поэт в России больше, чем поэт - Nhà thơ ở nước Nga còn hơn cả nhà thơ” (1965). Năm 1963 trên tờ “New York Times” người ta từng ví Evtushenko với ca sĩ, nhà soạn nhạc, nhà thơ có tầm ảnh hưởng lớn lao đến công chúng Bob Dylan. Từ năm 1991 Evtushenko sang Mỹ làm việc tại trường “Đại học Tulsa” thuộc bang Oklahoma và tại “Queens College” thuộc “Đại học New York”. Nhà thơ từng được đề cử giải Nobel văn học năm 2008.

Quan điểm chính trị của Evtushenko tương đối phức tạp: ông từng bị loại khỏi trường Đại học viết văn Gorky vì ủng hộ tác phẩm “Không đồng lòng vì bánh mì” của Dudintsev (1957), từng lên tiếng đòi đưa xác Stalin ra khỏi lăng, từng phản đối “xe tăng trên đường phố Praha”, từng lên tiếng bảo vệ Solzhenhitsưn, I.Brodsky..., nhưng cũng lại từng được nhận Huân chương Danh dự của nhà nước Liên Xô, từng bị chính I.Brodsky phản đối việc ông có thể trở thành hội viên danh dự của Viện hàn lâm nghệ thuật Hoa Kỳ (1987), có người còn cho rằng ông làm việc cho KGB... Nhiều người cho rằng Evtushenko là một trong những nhà thơ Nga lớn nhất trong nửa sau thế kỷ XX, song đạo diễn, nhà thơ nổi tiếng Andrey Tarkovsky bình luận về trường ca “Đại học tổng hợp Kazan” (1970) của Evtushenko như một tác phẩm “bất tài” của một kẻ “đáng thương” “rất muốn để người ta yêu mình. Cả Khrushev, cả Brezhnev, cả các cô thiếu nữ...”.
Evtushenko từng tuyên bố: “Như nhà thơ tôi luôn muốn tổng hòa trong mình cả Maiakovsky lẫn Esenin. Và tôi học được nhiều điều từ Pasternak. Tôi học ở ông tinh thần đạo đức lịch sử”.
Bên cạnh khuynh hướng thơ tuyên ngôn, Evtushenko còn là một cây bút thơ trữ tình với những cảm nhận tinh tế về cuộc sống riêng tư của con người. Song ngay cả trong những bài thơ với chủ đề này dấu ấn phong cách “thơ trình diễn” vẫn rất đậm.

Bài thơ “Những bí ẩn của tuổi thơ tan biến...” của Evtushenko được Bằng Việt chuyển ngữ theo phong cách thơ của chính Bằng Việt đã để lại dấu ấn trong tâm trí nhiều độc giả thơ Việt Nam. Theo tôi, đây là trường hợp phong cách thơ của tác giả và người dịch không hoàn toàn khớp với nhau. Có thể tiếp nhận bài thơ qua bản dịch không hoàn toàn theo phong cách “thơ trình diễn” và quan điểm công dân của Evtushenko.

(HP)

NHỮNG BÍ ẨN CỦA TUỔI THƠ TAN BIẾN

Những bí ẩn của tuổi thơ tan biến
Như những bến bờ sáng sớm mù sương...
Thuở những Tônhia, Tanhia duyên dáng
Bí ẩn đi nhón gót giữa sân trường!

Bí ẩn những vì sao, bí ẩn bao loài thú,
Gốc liễu khác thường ư? Vì một đám côn trùng ...
Và cánh cửa bí ẩn kêu cọt kẹt
Chỉ riêng ở tuổi thơ, cánh cửa mới lạ lùng

Những kỳ quan toả xa trên khắp miền thế giới
Như những quả bóng màu, không biết thổi từ đâu
Cứ liên tiếp nhả ra từ miệng nhà ảo thuật
Làm đám trẻ mê đi khi chứng kiến phép màu.

Và đôi bạn gái trai, lướt trên băng bí ẩn.
Chợt áp mặt vào nhau, khẽ bí ẩn thầm thì,
Tay vừa khẽ chạm tay đã như luồng điện giật
Vừa rụt rè, vừa nóng hổi, say mê...

Ấy thế rồi tuổi trưởng thành vụt đến
Tấm áo cũ vẫn choàng, giờ rách hết còn đâu?
Và tất cả mọi phép màu phù thuỷ
Đều vụt bỏ rơi ta, về với lứa em sau!

Bí ẩn quên ta rồi, ta lớn rồi phải khác.
Các vị phù thuỷ ơi, sao ác nghiệt quá chừng!
Tuyết vẫn tuyết rơi trên vai như trước
Nhưng rơi thế rồi thôi, chẳng một chút động lòng.

Những quả bóng nhiều màu từ miệng nhà ảo thuật
Chẳng hồi hộp nữa rồi, buồn chán biết bao nhiêu!
Bao người khác quanh ta chẳng làm ta háo hức
Và họ cũng nhìn ta thô thiển, sỗ sàng theo!

Nếu ta lại bắt tay, hay vô tình khẽ chạm
Thì có gì đâu, cũng chỉ giống tay mình!
Rất đơn giản là tay, nào có gì bí ẩn,
Nào còn lại gì đâu những cảm giác si tình!

Bí ẩn rất đơn sơ nhưng vẫn cần bí ẩn,
Dù ít dù nhiều, xin trả lại cho ta...
Bí ẩn rất lặng yên, rụt rè và nhút nhát,
Bí ẩn đi chân trần, mảnh dẻ, đã bay xa!

(Bằng Việt dịch)

Nguyên bản:

ТАЮТ ОТРОЧЕСКИЕ ТАЙНЫ...

Тают отроческие тайны, как туманы на берегах,
Были тайнами Тони, Тани даже с цапками на ногах,
Были тайнами звезды, звери, под осинами стайки опят
И скрипели таинственно двери, только в детстве так двери скрипят.
Возникали загадки мира словно шарики изо рта Обольстительного факира, обольщающего неспроста.
Мы таинственно что-то шептали на таинственном льду катка
И случайно, как тайна к тайне, прикасалась к руке рука.

Но пришла неожиданно взрослость,
Износивши свой фрак до дыр
В чьё-то детство как в дальнюю область
Гастролировать убыл факир.
Мы, как взрослые, им забыты, -
"Ах факир, ты плохой человек!",
Нетаинственно до обиды нам на плечи падает снег,
Нетаинственно мы мечтаем, нетаинственно мы грусти,
Нетаинственны нам чужие, но и мы нетаинственны им;
Даже если рука чужая прикасается гладя слегка,
Это только рука, а не тайна, понимаете - только рука.
Дайте тайну простую простую,
Тайну, робость и тишину!
Тайну маленькую, босую.
Дайте тайну, хотя-бы одну!

(Москва, конец 50-х начало 60-х)